Άρθρο στη Φιλελεύθερη Έμφαση (τευχ. 50) που κυκλοφορεί

Η ανάλυση των αιτιών της κρίσης προαπαιτούμενο για το σωστό αναπτυξιακό σχεδιασμό (http://www.idkaramanlis.gr/publications/17)

Ανάγκη για ανάλυση των αιτιών της κρίσης

Μεταξύ των μαθητών του Σωκράτη και του Γοργία ήταν και ο αρχαίος έλληνας φιλόσοφος και ιδρυτής της Σχολής των Κυνικών Φιλοσόφων Αντισθένης. Ο Αντισθένης που γεννήθηκε στην Αθήνα, από πατέρα Αθηναίο και μητέρα καταγόμενη από τη Θράκη, είχε την φήμη του εγκρατή ανθρώπου. Διάσημος μαθητής του ήταν ο Διογένης o Σινωπεύς. Μεταξύ των ρήσεών του ξεχωρίζει η γνωστή «αρχή επιστήμης η των ονομάτων επίσκεψις». Την ανακαλέσαμε γιατί και στην περίπτωση της οδυνηρής κρίσης που αντιμετωπίζει η ελληνική οικονομία τα τελευταία χρόνια είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη η «επίσκεψις», δηλαδή η εξέταση και αξιολόγηση των αιτιών της κρίσης. Φαίνεται όμως ότι για μια ακόμη φορά κάνουμε, ως κοινωνία, το λάθος και μας διαφεύγει η συστηματική και εις βάθος αξιολόγηση των αιτιών της κρίσης.

Παρά το γεγονός ότι έχει γίνει πλήθος, τηλεοπτικών και μη, συζητήσεων και έχουν γραφτεί χιλιάδες άρθρα και αναλύσεις για την ελληνική κρίση, δεν έχει έως σήμερα πραγματοποιηθεί μια εμπεριστατωμένη μελέτη για τα πραγματικά αίτια της κρίσης. Όχι όμως μια ανάλυση με προσέγγιση θεωρητική, ιδεολογική ή εμπειρική, αλλά με προσέγγιση αριθμητική, ποσοτική και ποιοτική, ώστε να προκύψουν ακριβή συμπεράσματα για τα λάθη που έγιναν. Η γενική απάντηση ότι έφταιξε το αναπτυξιακό μοντέλο της μεταπολίτευσης είναι προφανής, αλλά από μόνη της δεν φτάνει. Δεν μας βοηθά να αφήσουμε πίσω μας τα λάθη και να κρατήσουμε τα σωστά, ώστε να κτίσουμε το νέο αναπτυξιακό πρότυπο για την πατρίδα μας. Θα πρέπει η ανάλυση να μας οδηγήσει σε πιο συγκεκριμένα συμπεράσματα. Και αυτό γιατί όπως θα έλεγε και ο Αντισθένης θα πρέπει να ορίσουμε και να συμφωνήσουμε ποιο ήταν το αναπτυξιακό μοντέλο της μεταπολίτευσης, στη συνέχεια να δούμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και από αυτά ποια ήταν εκείνα που ήταν λανθασμένα και ποια σωστά. Αν δεν γίνει αυτή η άσκηση/ανάλυση κινδυνεύουμε να κάνουμε λάθη στο σχεδιασμό και στο «στήσιμο» του νέου μοντέλου. Και τα λάθη θα είναι πολύ συγκεκριμένα:

1^ον Λέγοντας ότι για την κρίση φταίει το αναπτυξιακό μοντέλο της μεταπολίτευσης γενικά, ο καθένας μπορεί να εννοεί διαφορετικό πράγμα και να μην καταλήξουμε στο ίδιο συμπέρασμα. Κάποιος δηλαδή μπορεί να θεωρεί ότι το μοντέλο απέτυχε λόγω των υψηλών επιδοτήσεων προς τις επιχειρήσεις, κάποιος άλλος να χρεώνει την αποτυχία στις υψηλές δαπάνες του  κοινωνικού κράτους, κάποιος τρίτος στη διαπλοκή, άλλος στο μεγάλο δημόσιο τομέα κοκ

2^ον Αν απορρίψουμε συνολικά το προηγούμενο μοντέλο κινδυνεύουμε να απορρίψουμε και τα καλά του στοιχεία. Σίγουρα θα υπάρχουν κάποια, δεν μπορούμε να λειτουργούμε απόλυτα και ισοπεδωτικά.

3^ον Προφανώς δεν θα μπορέσουμε να συνθέσουμε το νέο μοντέλο αν δεν γνωρίζουμε τα λάθη που έγιναν στο παρελθόν, ώστε το νέο να διδαχθεί από την αποτυχία του παλαιού.

Η ανάπτυξη απαραίτητη για τη βιωσιμότητα του χρέους

Το σίγουρο είναι ότι η χώρα βρίσκεται εδώ και πολύ καιρό με την πλάτη στον τοίχο. Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Για να πετύχει τους στόχους του το νέο Πρόγραμμα (Μνημόνιο 2) θα πρέπει να υλοποιηθούν συγκεκριμένες πολιτικές και μέτρα. Ωστόσο, απαιτείται παράλληλα ένας στρατηγικός σχεδιασμός για την ανάκαμψη της οικονομίας. Ένας συνολικός αναπτυξιακός σχεδιασμός εφαρμογής πολιτικών, οι οποίες θα συμβάλλουν στην αύξηση του παρανομαστή του «μαγικού» δείκτη Χρέος/ΑΕΠ. Έως σήμερα εφαρμόζονται πολιτικές με στόχο τον περιορισμό του ελλείμματος και του χρέους, οι οποίες όμως δεν αποδίδουν γιατί ταυτόχρονα με τον αριθμητή του παραπάνω κλάσματος πλήττουν δυσανάλογα και τον παρονομαστή, δηλαδή το ΑΕΠ, έτσι καταλήγουμε μέτρα δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ να οδηγούν στο ίδιο ποσοστό ελλείμματος κάθε χρόνο.

Δείχνει αυτό το ατέρμονο «μαγγανοπήγαδο» των μέτρων τη σχετικότητα του ανωτέρω δείκτη και την άμεση σχέση του με το ΑΕΠ. Θυμίζει ένα πρόσφατο άρθρο για το ΑΕΠ του Έντουαρντ Αντάς που δημοσίευσε στις 23/2/2012 η «Ναυτεμπορική» ως αναδημοσίευση από το Reuters. Αναφέρει λοιπόν σε αυτό το:

«Ένας Αμερικανός, ένας Γάλλος και ένας φυσικός συζητούν για τις ασυνήθιστες διακυμάνσεις του καιρού. «Το απόγευμα η θερμοκρασία ήταν διπλάσια απ' ό,τι το πρωί», λέει ο Αμερικανός, εξηγώντας ότι «από τους 40 βαθμούς ανέβηκε στους 80». Πετάγεται ο Γάλλος, υποστηρίζοντας ότι «αυτό ισχύει για την κλίμακα Φαρενάιτ, γιατί στην κλίμακα Κελσίου η θερμοκρασία εξαπλασιάστηκε». Ο φυσικός, περιφρονητικά, απαντά ότι «η μοναδική επιστημονική μονάδα μέτρησης είναι η κλίμακα Κέλβιν και, με βάση αυτή, η θερμοκρασία αυξήθηκε μόλις κατά 5%».

Δεν θα ήταν καλύτερα για όλους αν οι ευρωπαϊκές τράπεζες αντί να υποστούν το κούρεμα του 2012, είχαν από το 2009 χρηματοδοτήσει την υλοποίηση επενδύσεων στην Ελλάδα πιστώνοντας, με σαφώς μικρότερα ποσά, τις επιχειρήσεις των χωρών τους; Έτσι και η ύφεση θα είχε μετριαστεί έγκαιρα και το ελληνικό χρέος δεν θα είχε εκτοξευτεί και αυτές δεν θα είχαν χάσει μεγάλο μέρος των ομολόγων τους.

Είναι σαφές ότι ο αγώνας για τη μείωση του χρέους θα είναι αποτελεσματικός μόνο όταν θα έχει ως στόχο την αύξηση του ΑΕΠ, συγχρόνως με την περιστολή των αδικαιολόγητων δαπανών και τη δημοσιονομική προσαρμογή. Το πρόσφατα ψηφισθέν «Μνημόνιο 2» περιέχει ένα σαφέστατα καλύτερο συγκερασμό μέτρων ανάπτυξης και δημοσιονομικής προσαρμογής, από το 1^ο, όμως απαιτείται και ένας εθνικός στρατηγικός αναπτυξιακός σχεδιασμός που να υποστηρίζει και να μπολιάζει αυτά τα μέτρα, ενώνοντάς τα σε ένα εθνικό κοινό σκοπό.

Προτάσεις για την ανάπτυξη

Αναζητώντας λοιπόν απαντήσεις στο κρίσιμο ερώτημα της ανάπτυξης έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές μελέτες τελευταία από έγκυρους ιδιωτικούς φορείς για τις αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας και τις προτεραιότητες πολιτικής. Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικές:

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Alpha Bank (Οικονομικό Δελτίο Οκτωβρίου 2011, Ambitious Greece) τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας επικεντρώνονται:

-          στη γεωγραφική της θέση,

-          τις ανεξάντλητες πηγές ενέργειας από τον ήλιο, τον αέρα και τη θάλασσα,

-          τα αναξιοποίητα αποθέματα σε ορυκτό πλούτο (χρυσό, πετρέλαιο, φυσικό αέριο)

-          και φυσικά σε κλάδους της οικονομίας όπου η χώρα μας κατέχει ισχυρή θέση ή μεγάλη δυναμική για το άμεσο μέλλον: εξαγωγές, τουρισμός, ναυτιλία, κατασκευές, γεωργία, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Επισημαίνει παράλληλα η μελέτη τους κλάδους της τεχνολογίας, της εκπαίδευσης, της υγείας και του αθλητισμού.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα των ευκαιριών στον χώρο της εκπαίδευσης αποτελεί η πρόσφατη είδηση για το πρώτο παράρτημα ελληνικού πανεπιστημίου στο εξωτερικό: Το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, σε συνεργασία με την εταιρεία Hail Agriculture, πρόκειται να ιδρύσει πανεπιστημιακό ίδρυμα στο Ντουμπάι των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.

Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη μελέτη στο κλάδο των εξαγωγών η Ελλάδα δεν μπορεί να ανταγωνιστεί την φτηνή παραγωγή προϊόντων από την Κίνα ή άλλες χώρες, όμως διαθέτει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που δεν μπορούν να αντικατασταθούν και τα οποία είναι ευθέως ανταγωνίσιμα σε διεθνές επίπεδο. Για παράδειγμα η ζήτηση για ποιοτικά τρόφιμα στο άμεσο μέλλον από τις αναπτυσσόμενες χώρες μπορεί να αποτελέσει μια άμεση διέξοδο για την ελληνική οικονομία.

Στο ίδιο μήκος κύματος η αλματώδης ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου αποτελεί μεγάλη ευκαιρία ανάπτυξης για την ελληνική ναυτιλία. Ενώ η άνοδος του βιοτικού επιπέδου στις αναπτυσσόμενες χώρες αποτελεί εξαιρετική ευκαιρία για τον ελληνικό τουρισμό. Για να προσελκύσουμε περισσότερους τουρίστες από αυτές τις χώρες χρειάζονται περισσότερες, και απ’ ευθείας, αεροπορικές συνδέσεις και μεγαλύτερη ευκολία στην έκδοση της βίζας.

Στον τομέα του τουρισμού η Ελλάδα, αξιοποιώντας την τοποθεσία, το κλίμα το ανάγλυφο και τη νησιωτικότητά της, μπορεί σύμφωνα με τη μελέτη να μετατραπεί σε «Φλόριντα της Ευρώπης», αν υλοποιηθούν έργα υποδομών (λιμάνια, αεροδρόμια κτλ) απαραίτητα για την βελτίωση της ποιότητας του παρεχόμενου προϊόντος και επιπλέον αν δοθεί ώθηση στην τουριστική κατοικία.

Άλλη μια ενδιαφέρουσα μελέτη παρουσιάστηκε από την εταιρεία συμβούλων McKinsey για το Μοντέλο Ανάπτυξης της Ελλάδας (Η Ελλάδα 10 Χρόνια Μπροστά. Προσδιορίζοντας το νέο Μοντέλο Ανάπτυξης της Ελλάδας, Σεπτέμβριος 2011). Η μελέτη προτείνει μία σειρά προτεραιοτήτων που αφορούν το σύνολο της οικονομίας και περιγράφει συγκεκριμένες δράσεις σε πέντε κύριους κλάδους και οκτώ αναδυόμενους υπο-κλάδους της ελληνικής οικονομίας. Οι πέντε κύριοι κλάδοι είναι: ο τουρισμός, το λιανεμπόριο, η ενέργεια, η βιομηχανία και η αγροτική παραγωγή, ενώ οι οκτώ υπο-κλάδοι περιλαμβάνουν τη φαρμακοβιομηχανία (τα γενόσημα), την ιχθυοκαλλιέργεια, τον ιατρικό τουρισμό, τη φροντίδα των ηλικιωμένων και των χρόνια ασθενών, τη δημιουργία περιφερειακού διαμετακομιστικού κέντρου εμπορευμάτων, τη διαχείριση αποβλήτων, τις εξειδικευμένες κατηγορίες τροφίμων και την ανάπτυξη προγραμμάτων κλασσικών σπουδών. Σύμφωνα με τους μελετητές συνολικά αυτοί οι κλάδοι δημιουργούν Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ[1]) της τάξης των €125 δισ. (περίπου το 60% του συνόλου της οικονομίας) και απασχολούν περισσότερα από 3 εκατ. εργαζόμενους (περίπου το 70% της απασχόλησης). 

Οι πέντε βασικοί κλάδοι επελέγησαν καθώς καλύπτουν το 42% της συνολικής ΑΠΑ και έχουν τη μεγαλύτερη δυνατότητα να βελτιώσουν σημαντικά τη μελλοντική προοπτική ανάπτυξης της χώρας. Όσον αφορά τους υπόλοιπους οκτώ, οι μελετητές αναφέρουν ότι έχουν τη δυνατότητα να καταγράψουν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης στο μέλλον. Από την ανάλυσή τους καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες σε αυτούς τους 13 κλάδους και υπο-κλάδους μπορεί να επιτευχθεί μέχρι το 2020 η δημιουργία 520 χιλιάδων νέων θέσεων εργασίας και €49 δισ. σε πρόσθετη ΑΠΑ.

Παράλληλα, πρόσφατη μελέτη της Eurobank (Η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, Οκτώβριος 2011) εστιάζει στην αύξηση της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας και προτείνει πέντε σημαντικά βήματα για την ανάπτυξη:

-          Την αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας της οικονομίας, μέσω βελτίωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, των θεσμών και της ποιότητας της δημόσιας διοίκησης και γραφειοκρατίας.

-          Τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας ως προς την ποιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών, παράλληλα με την ανάκτηση των απωλειών της ανταγωνιστικότητας ως προς τις τιμές.

-          Την ενεργό ενθάρρυνση της μετατόπισης της παραγωγής από τους τομείς των μη διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών προ στους τομείς των εμπορεύσιμων.

-          Την αλλαγή φιλοσοφίας αξιοποίησης των ευρωπαϊκών μεταβιβάσεων και ενισχύσεων

-          Την προσέλκυση Άμεσων Ξένων Επενδύσεων σε τομείς τεχνολογικής αιχμής, υποδομών και σε τομείς με εξαγωγικό προσανατολισμό.

Τέλος, ενδιαφέρουσα μελέτη της Εθνικής Τράπεζας (Unleashing Greece’s medium-term growth potential, Νοέμβριος 2010) προτάσσει ως κλάδους αιχμής για τη χώρα μας τον τουρισμό, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τον κλάδο της κρουαζιέρας, της εκπαίδευσης, των μεταφορών, της ναυτιλίας και της πρωτογενούς παραγωγής. Καταλήγει δε στο συμπέρασμα ότι η συνδυασμένη προώθηση πολιτικών για την απελευθέρωση των δυνάμεων της ελληνικής οικονομίας στους συγκεκριμένους τομείς θα προσέθετε περί το 1,5% ετησίως στο ελληνικό ΑΕΠ.

Συμπερασματικά

Όλες οι παραπάνω μελέτες και όσες άλλες έχουν εκπονηθεί το τελευταίο διάστημα προτείνουν το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει η χώρα μας για να βγει από την κρίση. Αρκετά από τα συμπεράσματά τους τόσο για τις προτεραιότητες πολιτικής, όσο και για τους κλάδους αιχμής της ελληνικής οικονομίας είναι κοινά.

Ωστόσο, απαιτείται ένας συνολικός στρατηγικός αναπτυξιακός σχεδιασμός ο οποίος θα ξεκινά από το τι πρέπει να αποφύγουμε και με βασική πρόθεση να απελευθερώσουμε το αναξιοποίητο δυναμικό της ελληνικής οικονομίας. Ο στρατηγικός αυτός σχεδιασμός θα περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον την καταγραφή της τρέχουσας κατάστασης, τις προκλήσεις για την επόμενη δεκαετία, το που θέλουμε να είμαστε ως οικονομία το 2022 και κυρίως το πώς θα το καταφέρουμε. Οι προτάσεις για την ανάπτυξη στις οποίες θα καταλήγει ο σχεδιασμός θα πρέπει να απαντούν τόσο στα στρατηγικά διλήμματα της ερχόμενης δεκαετίας, όσο και στα επείγοντα προβλήματα που υπάρχουν αυτή τη στιγμή και καθηλώνουν την οικονομία. Οι απαντήσεις σε αυτά τα προβλήματα θα είναι ταυτόχρονα βραχυπρόθεσμες (μικρές νίκες με άμεσα αποτελέσματα και επικοινωνιακό αντίκτυπο για να αλλάξει η ψυχολογία της αγοράς) και μέσο-μακροπρόθεσμες με διαρθρωτικό χαρακτήρα, στο πλαίσιο του νέου αναπτυξιακού προτύπου.

Σε αυτή την προσπάθεια ο ρόλος της ελληνικής περιφέρειας είναι καθοριστικός.  Δεν μπορείς να μιλάς για ισχυρή οικονομία και κυρίαρχη Ελλάδα όταν δεν υπάρχει, ενδεικτικά,  σύγχρονη και επαρκής συγκοινωνιακή ένωση Αθήνας-Πάτρας, όταν δεν υπάρχει σύγχρονη σύνδεση Ηγουμενίτσας- Πύλου-Καλαμάτας-Γυθείου και Ηγουμενίτσας-Βόλου. Η ανάπτυξη της περιφέρειας είναι απαραίτητη για την ενίσχυση της ισόρροπης ανάπτυξης, την κοινωνική συνοχή και ταυτόχρονα την ισχυροποίηση της χώρας μας γεωπολιτικά. Σε αυτό το πλαίσιο η αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου και η αναγκαία κήρυξη της ΑΟΖ πρέπει να είναι στις άμεσες προτεραιότητες.

Απαιτείται ιδανικά ένα Αναπτυξιακό Σύμφωνο ευρείας κοινωνικής αποδοχής με ορίζοντα δεκαετίας. Ωστόσο, επειδή οι καιροί ου μενετοί, οι πολιτικοί ταγοί θα πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να χαράξουν το δρόμο της ανάπτυξης και της ευημερίας ακόμη και αν δεν πετύχουν τη μέγιστη δυνατή αποδοχή των σχεδίων τους. Εδώ που φτάσαμε απαιτείται άμεσα η λύση του γόρδιου δεσμού της ανάπτυξης με καινοτόμα και δραστικά μέτρα, ώστε να σταματήσει το σπιράλ θανάτου της ελληνικής οικονομίας.

---

[1] ΑΠΑ = ΑΕΠ - Φόροι + επιδοτήσεις