Πρόσωπα

Το συγκεκριμένο άρθρο μου θύμισε πολύ έντονα τη Συστημική Δυναμική ή System Dynamics και τα φοιτητικά μου χρόνια και το πρόβλημα της αύξησης του πληθυσμού (positive feedback loop), το οποίο θα βρει την ισορροπία του μέσω του περιορισμού των πόρων (negative feedback loop).

The Beginning of System Dynamics




Από την Καθημερινή 17-8-2008


Tης Pιτσας Mασουρα



Οσοι αυτές τις μέρες τριγυρνούν στους δρόμους του Πεκίνου φαντάζομαι ότι θα νιώθουν ασφυκτική πάνω τους την έννοια του υπερπληθυσμού. Ανθρωποι σε πλήρη αριθμητικό κορεσμό, σαν τάγματα μυρμηγκιών, σαν αποικίες εντόμων καταλαμβάνουν τεράστιες εδαφικές εκτάσεις, κινούνται βιαστικά, αγγίζουν με κομφούκιο χάρη ο ένας τον άλλον.... Ανθρωποι που οχλαγωγούν, που αλλάζουν τον ρουν της ιστορίας, που επιδιώκουν να εξασφαλίσουν για τον εαυτό τους το μέγιστο ποσοστό ευζωίας και νομής των υλικών αγαθών. Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια που ο λογοτέχνης έγραφε για το πλήθος που αύριο θα γίνει εφιάλτης. Η γη, έλεγε, με τα πεντακόσια και τα οκτακόσια εκατομμύρια έγινε η γη με τα τρία δισεκατομμύρια και αύριο με τα τέσσερα και τα είκοσι δισεκατομμύρια.

Προφανώς ο καλλιτέχνης ήταν βαθιά επηρεασμένος από τον Αγγλο οικονομολόγο Τόμας Μάλθους και την απαισιοδοξία του απέναντι σ' έναν ραγδαία αυξανόμενο πληθυσμό. Στο βιβλίο του «Μελέτη επί της Αρχής του Πληθυσμού» (1798) ο Μάλθους σημείωνε ότι ο πληθυσμός της γης αυξάνεται με γεωμετρικό ρυθμό, ενώ τα αποθέματα τροφής αυξάνονται αριθμητικά. Αρα, αν κάτι περίμενε την ανθρωπότητα στη γωνία, ήταν η σταδιακή καταστροφή της, καθώς τη δεδομένη στιγμή δεν θα υπήρχε η παραμικρή δυνατότητα να τραφούν οι ορδές των δισ. Ο Μάλθους με την πάροδο των χρόνων απέκτησε οπαδούς, ένας εκ των οποίων είναι ο Αμερικανός εντομολόγος Πολ Ελριχ. Το 1968, έξι χρόνια μετά τη δημοσίευση της «Σιωπηλής Ανοιξης» από τη Ραχήλ Ρ. Κάρσον -το βιβλίο ήταν το πρώτο λιθαράκι σ' αυτό που στη συνέχεια ονομάσαμε σύγχρονη περιβαλλοντική συνείδηση- ένας νεαρός Αμερικανός εντομολόγος, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ της Καλιφόρνια δημοσίευσε το εκρηκτικό βιβλίο «Πληθυσμιακή Βόμβα». Το σκεπτικό του βιβλίου θεωρήθηκε αντανάκλαση της επαναστατικής ευαισθησίας και της αναμενόμενης ανησυχίας της εποχής του. Ο Ελριχ και η σύζυγός του Αννα παρουσίασαν ένα μεταμαλθουσιακό σενάριο άμεσης πληθυσμιακής έκρηξης η οποία θα οδηγούσε στην καταστροφή. «Η μάχη για να θρέψουμε όλη την ανθρωπότητα έχει τελειώσει», προειδοποιούσε το ζεύγος Ελριχ. «Στις δεκαετίες του '70 και του '80, εκατοντάδες εκατομμμύρια άνθρωποι θα πεινάσουν μέχρι θανάτου. Εκείνη την τελευταία μέρα, τίποτα δεν θα μπορεί να αποτρέψει τη δραματική αύξηση των ποσοστών θανάτων...». Οταν ο Ελριχ έγραψε το βιβλίο «Πληθυσμιακή βόμβα», ο πληθυσμός της γης ήταν γύρω στα 3,5 δισ. Σήμερα είναι 6,7 δισ.

Την επομένη της δημοσίευσης του βιβλίου, όπου μεταξύ άλλων ο Ελριχ έλεγε ότι οι κοινωνίες οφείλουν να βρουν τρόπους περιορισμού της πληθυσμιακής αύξησης ξέσπασε πόλεμος διαμαρτυριών. Η Αριστερά χαρακτήρισε ανήθικη τη μεταμαλθουσιακή θεωρία και εξέφρασε φόβους ότι η Δεξιά θα τη χρησιμοποιήσει, προκειμένου να προωθήσει τα σχέδιά της για... εθνοκαθάρσεις! Αλλά και η Δεξιά είχε τις απόψεις της. Οι εκπρόσωποί της είπαν ότι μια τέτοια αύξηση του πληθυσμού θα περιόριζε τα δικαίωμα του ατόμου. Και αυτοί επομένως επανέλαβαν τους φόβους των μαλθουσιανών που πίστευαν ότι τα δισ. των ανθρώπων θα απαιτούσαν να αποκτήσουν ό,τι είχε ο ένας, ο προνομιούχος! Σαράντα χρόνια μετά, το μήνυμα του Ελριχ (σήμερα είναι 76 ετών) έχει αμβλυνθεί. Ο ίδιος και η γυναίκα του δημοσίευσαν ένα άλλο βιβλίο με τον τίτλο «Το Κυρίαρχο Ζώο», με κεντρικό θέμα τον Homo Sapiens, ο οποίος έγινε τόσο ισχυρός, ώστε μπορεί πλέον να υπονομεύσει την ικανότητα της γης να αντέξει όλο και περισσότερους ανθρώπους.

Ας είμαστε, όμως, ρεαλιστές. Και τότε και τώρα, οι φωνές αγωνίας, έμπλεες αρνητισμού, δεν στηρίζονταν στο πουθενά. Η φτώχεια του παρελθόντος και η ευημερία του σήμερα -τα δύο άκρα του ίδιου ζητήματος- αποτελούσαν και αποτελούν βούτυρο στο ψωμί όσων αρέσκονται στην εσχατολογία. Η διάχυση του φόβου παραμένει δυνατό εργαλείο προσέγγισης της ζωής των ακυβέρνητων ανθρώπων και ο παραλογισμός είχε οδηγήσει κάποιους να ισχυριστούν ότι ο υπερπληθυσμός θα υπονόμευε την οικονομική ανάπτυξη και θα βοηθούσε στην εξάπλωση του κομμουνισμού. Ευτυχώς άπαντες διαψεύστηκαν πανηγυρικά -τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό- καθώς μέσα από τον λαϊκό καπιταλισμό και την «απαξιωμένη» παγκοσμιοποίηση, τεράστιες πληθυσμιακές ομάδες στον Τρίτο Κόσμο ωφελήθηκαν και σήμερα συνθέτουν μια ευρεία μεσαία τάξη. Ωστόσο, θέμα υπάρχει, αν και όχι όσο βίαιο το παρουσιάζουν: η περιβαλλοντική κρίση, η ενεργειακή στη συνέχεια κρίση και η πρόσφατη κρίση των τροφίμων έχουν κοινό παρονομαστή που δεν είναι άλλος από την αύξηση του πληθυσμού.

Τι ειρωνεία κι αυτή! Τη στιγμή που μιλάμε με τόση άνεση για τον ποιοτικό άνθρωπο, για τα αγαθά των προηγμένων κοινωνιών, για την ανάδειξη ακόμη περισσότερο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που προσδοκούμε περαιτέρω βελτίωση της ευημερίας και άμβλυνση διεθνώς της φτώχειας, κάποιοι επιστήμονες επανέρχονται για να ταράξουν τη νηνεμία του σύγχρονου πολίτη, αυτού που θα ήθελε να δει την οριστική μετατροπή του φυσικού όντος σε ολοκληρωμένη μονάδα της κοινωνικής ζωής. Κι έρχονται πώς λέτε; Προτείνοντας στα νέα ζευγάρια να αποφεύγουν την τεκνοποίηση ή να γεννούν... μινιμαλιστικά προκειμένου να σωθεί ο πλανήτης! Συνδέουν δηλαδή για χιλιοστή οφορά την καινούργια ζωή με τη ζωή του πλανήτη. Σώστε τον πλανήτη! Σταματήστε να γεννάτε! Αυτό ήταν εν πολλοίς το μήνυμα του κύριου άρθρου του σοβαρού επιστημονικού περιοδικού British Medical Journal. Στο επίμαχο άρθρο αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι η γέννηση ενός παιδιού σήμερα στη Βρετανία θα είναι υπεύθυνη για την αύξηση κατά 150% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα απ' ό,τι η γέννηση ενός παιδιού στην Αιθιοπία. Αρα, από πού θα αρχίσουμε τις περικοπές; Μα από τη Δύση που θέλει τα παιδιά της καλοζωισμένα.

Το δημογραφικό υπήρξε πάντοτε ένα από τα σοβαρότερα κεφάλαια των οικονομολόγων και των κοινωνιολόγων. Αλλά όχι από αυτή την πλευρά. Η πλέον προβεβλημένη είναι αυτή που συνδέεται με την υπογεννητικότητα της Ευρώπης με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει. Αλλά αυτή η επιστροφή στις ρίζες της τρομολαγνείας προς τι; Η γέννηση των παιδιών αποτελεί την υπέρτατη επιλογή ή και την ανάγκη αν θέλετε για τη δημιουργία και σύσφιγξη του κοινωνικού κυττάρου που λέγεται οικογένεια. Η έννοια της συνέχειας πρωταρχκή. Το νέο ζευγάρι πασχίζει προς αυτή την κατεύθυνση και μάλιστα γύρω την αγωνία του έχει στηθεί τεράστια βιομηχανία υποβοήθησης των ανθρώπων να τεκνοποιήσουν. Τώρα τους λέμε, κάντε κράτει, γιατί κινδυνεύει ο πλανήτης. Ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια ενός δομημένου κόσμου ή μάλλον ο ξεπερασμένος Τόμας Μάλθους σε νέα επεισόδια... Δέος μπροστά στη σκέψη ότι κάποιο απ' τα παιδιά μας μπορεί να ζητήσει τη γνώμη μας.