Διαχείριση απορριμμάτων: Είναι ζήτημα διαθέσιμων πόρων;

*Δημοσιεύθηκε στην ελληνική έκδοση του Economist που κυκλοφόρησε μαζί με την εφημερίδα "Η Καθημερινή" στις 30 Οκτωβρίου 2008



Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο ρυθμός παραγωγής απορριμμάτων στην Ευρώπη είναι ευθέως ανάλογος του ρυθμού ανάπτυξης της ευρωπαϊκής οικονομίας. Υπολογίζεται ότι μόνο στις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης παράγονται ετησίως 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι αποβλήτων, εκ των οποίων τα 40 εκατομμύρια είναι επικίνδυνα. Σε αυτά δεν υπολογίζονται οι περίπου 700 εκατομμύρια τόνοι γεωργικών αποβλήτων. Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας από εμάς παράγει κατά μέσο όρο ετησίως 3,5 τόνους στερεά απόβλητα. Αν δεν αλλάξουμε συνήθειες, ο αριθμός αυτός πρόκειται να αυξηθεί στο μέλλον. Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) εκτιμά ότι η Ε.Ε. θα παράγει το 2020 45% περισσότερα απόβλητα από αυτά που παρήγαγε το 1995.
Όπως γίνεται κατανοητό, με δεδομένους τους χωρικούς περιορισμούς που ήδη υπάρχουν στην Ευρώπη και την συνεχή επέκταση του αστικού ιστού, οι διαθέσιμοι χώροι για αποθήκευση των απορριμμάτων συνεχώς μειώνονται και πολύ γρήγορα θα φτάσουμε σε οριακό σημείο αν δεν δράσουμε δυναμικά.
Προς αυτή την κατεύθυνση η Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζει συγκεκριμένα μέτρα με σκοπό τη μείωση και την ορθή διαχείριση των αποβλήτων. Βασικός στόχος των πολιτικών της είναι η αποσύνδεση της παραγωγής αποβλήτων από την οικονομική δραστηριότητα, έτσι ώστε η ανάπτυξη της ΕΕ να μην οδηγεί αναγκαστικά σε όλο και μεγαλύτερη παραγωγή απορριμμάτων.
Το πλαίσιο της πολιτικής της ΕΕ σε αυτό τον τομέα περιγράφεται από τρεις βασικές αρχές:
1. Περιορισμός του όγκου των αποβλήτων: Δράσεις για τον περιορισμό των παραγόμενων αποβλήτων και τη μείωση της επικινδυνότητάς τους. Η μείωση των παραγόμενων αποβλήτων συνδέεται στενά με τις μεθόδους παραγωγής των προϊόντων, με τα υλικά που χρησιμοποιούνται για τη συσκευασία και τη μεταφορά τους στους χώρους κατανάλωσης.
2. Ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση: Η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωσή των απορριμμάτων που δεν μπορούν να περιορισθούν θα πρέπει να είναι ο επόμενος στόχος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καθορίσει συγκεκριμένα «ρεύματα αποβλήτων» με στόχο να μειωθεί η γενική περιβαλλοντική επίδρασή τους. Αυτά περιλαμβάνουν τα απόβλητα συσκευασίας, τα οχήματα, τις μπαταρίες, τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απόβλητα.
3. Βελτίωση της τελικής διάθεσης των αποβλήτων και έλεγχος: Όσα από τα απόβλητα δεν μπορούν να ανακυκλωθούν, θα πρέπει να αποτεφρώνονται ακίνδυνα και τα υπόλοιπα να θάβονται. Και οι δύο αυτές μέθοδοι χρειάζεται να εφαρμόζονται με τρόπο που να διαφυλάσσουν την προστασία του περιβάλλοντος.
Για την εφαρμογή των ευρωπαϊκών περιβαλλοντικών πολιτικών, και κατ’ επέκταση και των πολιτικών διαχείρισης των αποβλήτων, διατίθενται εργαλεία χρηματοδότησης σε περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Στη χώρα μας ανάλογες πρωτοβουλίες χρηματοδοτούνται από το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) για την Περίοδο 2007-2013 μέσα από τα 5 Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα και το Τομεακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του ΥΠΕΧΩΔΕ «Περιβάλλον - Αειφόρος Ανάπτυξη» συνολικού προϋπολογισμού 2,77 δισ. €.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχουν δύο χρηματοδοτικά εργαλεία με διαφορετικές προτεραιότητες το καθένα, που στοχεύουν στην προώθηση της περιβαλλοντικής πολιτικής της ΕΕ.
Το Πρόγραμμα LIFE+ με προϋπολογισμό €2,143 δισεκατομμύρια για την περίοδο 2007-2013. Το συγκεκριμένο Πρόγραμμα αποτελείται από τρία υποπρογράμματα:

• LIFE+ Φύση & Βιοποικιλότητα
• LIFE+ Περιβαλλοντική πολιτική & Διακυβέρνηση
• LIFE+ Πληροφορία & Επικοινωνία.

Το 78% του Προγράμματος κατευθύνεται σε επιχορηγήσεις εκ των οποίων τουλάχιστον το 50% προορίζεται για το υποπρόγραμμα Φύση και βιοποικιλότητα.
Επίσης, το Πρόγραμμα eco-innovation σκοπεύει στο να φέρει πιο κοντά την ερευνητική δραστηριότητα με την αγορά, όσον αφορά τα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα, τις τεχνολογίες, τις υπηρεσίες, τις διαδικασίες και τις διοικητικές μεθόδους. Υλοποιείται στο πλαίσιο του Προγράμματος Ανταγωνιστικότητας και Καινοτομίας (CIP) και βοηθά στο να υπερνικηθούν εκείνα τα κρίσιμα εμπόδια που παρακωλύουν την εμπορική επιτυχία των περιβαλλοντικά καινοτόμων προϊόντων.
Όπως φαίνεται αυτό που λείπει τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν είναι οι πόροι. Κάθε άλλο μάλιστα. Στη χώρα μας δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που έχουν κινδυνεύσει να χαθούν πόροι που προορίζονται για την εφαρμογή και αξιοποίηση των μεθόδων διαχείρισης στερεών και άλλων αποβλήτων. Για το σκοπό αυτό γίνονται συχνά εντατικές και αγωνιώδεις προσπάθειες για την παράταση των προθεσμιών υλοποίησης των εγκεκριμένων δράσεων, έργων και προγραμμάτων. Συνεπώς, αυτό που απαιτείται είναι η αλλαγή της νοοτροπίας και του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τα απορρίμματα σε ατομικό και τοπικό επίπεδο. Θα πρέπει να κατανοήσουμε όλοι ότι τα απορρίμματα δεν είναι κάτι άχρηστο, το οποίο θα πρέπει να το αποβάλλουμε όπως-όπως από δίπλα μας. Είναι εν δυνάμει πόροι, οι οποίοι μπορούν να μας αποφέρουν ακόμη και κέρδος. Μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν για την κατασκευή νέων προϊόντων ή μπορούν μέσω της καύσης ή της βιοδιάσπασής τους να παράξουν ενέργεια.
Αλλάζουμε λοιπόν τον τρόπο που σκεφτόμαστε σχετικά με τα απορρίμματα και εφαρμόζουμε την αρχή των τεσσάρων R' s: Reduce (μειώνουμε), Reuse (επαναχρησιμοποιούμε), Recycle (ανακυκλώνουμε) και Recover (ανακτούμε). Οι οικονομικοί πόροι είναι διαθέσιμοι, οι πνευματικοί;


Σημείωση: Το παρόν άρθρο περιέχει πληροφορίες και στοιχεία από την ιστοσελίδα της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής