Ανανεώσιμες Πηγές... Ανάπτυξης

* Δημοσιεύθηκε το Σεπτέμβριο του 2006 στην ελληνική έκδοση του Economist η οποία κυκλοφορεί μαζί με την "Καθημερινή"

Η αλλαγή του κλίματος του πλανήτη είναι πλέον γεγονός και δυστυχώς γίνεται εμφανής, με διάφορες μορφές, σε όλους μας. Σύμφωνα με στοιχεία, η δεκαετία του 1990 ήταν η πιο ζεστή δεκαετία από τότε που γίνονται και καταγράφονται ανάλογες μετρήσεις. Τα επίπεδα της παρουσίας του διοξειδίου του άνθρακα, μιας από τις βασικές αιτίες της κλιματικής αλλαγής στην ατμόσφαιρα, έχουν αυξηθεί κατά περισσότερο από 30% από τη βιομηχανική επανάσταση και έπειτα. Υπολογίζεται ότι, εξαιτίας αυτής της αύξησης, η μέση θερμοκρασία της Γης ανέβηκε κατά 0,6 βαθμούς Κελσίου μέσα στον 20ό αιώνα.

Η αλλαγή της θερμοκρασίας έχει ως άμεσο επακόλουθο την τήξη των πάγων και την άνοδο της μέσης στάθμης της θάλασσας κατά σχεδόν 2 χιλιοστά ανά έτος τα τελευταία εκατό χρόνια. Η κάλυψη του χιονιού παγκοσμίως έχει μειωθεί σε ποσοστό 10% από το 1960 και οι οικονομικές καταστροφές, λόγω των άστατων καιρικών φαινομένων, σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις υπολογίζεται ότι δεκαπλασιάστηκαν τα τελευταία 40 χρόνια.

Η ανησυχητική επιδείνωση των συνεπειών του φαινομένου του θερμοκηπίου παγκοσμίως καθιστά τη διεθνή κοινότητα ολοένα και πιο ευαίσθητη σχετικά με το θέμα και τις αιτίες που το προκαλούν. Η προσπάθεια για τον έλεγχο του φαινομένου του θερμοκηπίου, σε συνδυασμό με τις υψηλές τιμές του πετρελαίου και τη μείωση της προσφοράς των ορυκτών καυσίμων, καθιστούν ιδιαίτερα δημοφιλή και ελκυστική την προοπτική της εξάπλωσης της χρήσης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ). Είναι επίσης σημαντικό ότι οι συνθήκες σήμερα περισσότερο παρά ποτέ ευνοούν την έρευνα και την τεχνολογική εξέλιξη των μεθόδων παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ και τις καθιστούν πιο ασφαλείς και ανταγωνιστικές, λαμβάνοντας υπόψη το άμεσο κόστος παραγωγής αλλά και την απεξάρτηση που προσφέρουν από την εισαγωγή ορυκτών καυσίμων από ασταθείς περιοχές του πλανήτη. Ως ΑΠΕ, σύμφωνα με την Οδηγία 2001/77/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ορίζονται όλα τα μη ορυκτά καύσιμα και συγκεκριμένα η αιολική ενέργεια, η ηλιακή ενέργεια, η γεωθερμική ενέργεια, η ενέργεια των κυμάτων, η παλιρροϊκή ενέργεια, η υδραυλική ενέργεια, η βιομάζα, τα βιοαέρια και τα αέρια που εκλύονται από χώρους υγειονομικής ταφής και από εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού.

Είναι χαρακτηριστικό ότι πέρα από τις διαδεδομένες και γνωστές μορφές ΑΠΕ αναπτύσσονται τελευταία δυναμικά και οι σχετικά καινούργιες όπως είναι η κυματική ενέργεια και η εκμετάλλευση της παλίρροιας. Μάλιστα, σύμφωνα με δημοσίευμα των New York Times που αναδημοσιεύθηκε πρόσφατα στην «Καθημερινή», μελέτες στη Βρετανία αναφέρουν ότι η αξιοποίηση μόνο της κυματικής ενέργειας θα μπορούσε να καλύψει έως και το 20% των σημερινών αναγκών της χώρας. Επιπλέον η κυβέρνηση της Σκωτίας έχει δεσμευθεί να καλύψει, έως το 2010, το 18% των ενεργειακών αναγκών της περιοχής από ανανεώσιμες πηγές.

Στην Ευρώπη...

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ενωση (Ε.Ε.) έχει εδώ και καιρό προωθήσει πολιτικά τη χρήση των ΑΠΕ και τη διάδοσή τους τόσο σε κεντρικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο κρατών-μελών.

Σύμφωνα με τους όρους του Πρωτοκόλλου του Κυότο η Ε.Ε. πρέπει να μειώσει, μέχρι το 2012, τις εκπομπές των αεριών του θερμοκηπίου κατά 8% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Για την επίτευξη αυτού του στόχου η χρήση των ΑΠΕ, όπως είναι φυσικό, θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Προς αυτή την κατεύθυνση το 1997 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τη Λευκή Βίβλο με τίτλο: «Ενέργεια για το μέλλον: Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας», η οποία θέτει ως στόχο να αυξηθεί η συμμετοχή των ΑΠΕ στο 12% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας μέχρι το 2010, από το 5,4% το 1997.

Αποτέλεσμα αυτής της Βίβλου ήταν, μετά 4 χρόνια διαπραγματεύσεων, να εκδοθεί η Οδηγία για την προώθηση της χρήσης των ΑΠΕ (Οδηγία 2001/77/EC). Κύριος στόχος της Οδηγίας είναι ο διπλασιασμός του μεριδίου της παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας από το 6-7% που είναι σήμερα στο 12% έως το 2010. Αυτό σημαίνει ότι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ θα φτάσει το 2010 το 22% από 13,9% που ήταν το 1997. Ετσι, αναμένεται ότι η πλήρης εφαρμογή της Οδηγίας θα μειώσει την παραγωγή των αεριών του θερμοκηπίου κατά 200 εκατ. τόνους CO2, οι οποίοι ισοδυναμούν με το 6% των εκπομπών του 1990.

Ο εθνικός στόχος που ορίζει η Οδηγία για κάθε χώρα διαφέρει, ανάλογα με το επίπεδο στο οποίο βρισκόταν η χρήση των ΑΠΕ κατά τη θέσπιση της Οδηγίας. Ετσι για την Αυστρία ο στόχος ορίζεται στο 78%, ενώ για το Βέλγιο μόλις στο 6%.

Το Μάιο του 2004 η Επιτροπή σε έκθεσή της ανέφερε ότι τα κράτη-μέλη είχαν μείνει πίσω στους στόχους τους, με αποτέλεσμα να εκτιμάται ότι ο στόχος του 22% δεν θα επιτευχθεί και ότι αντίθετα το ποσοστό θα προσεγγίσει το 18% με 19% έως το 2010.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Eurostat, το 2004 το ποσοστό κάλυψης της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ στην Ελλάδα έφτανε το 9,5%, στην Ε.Ε. των «15» έφτανε το 14,7% και στην Ε.Ε. των «25» το 13,7%. Τα μεγαλύτερα ποσοστά σημειώνουν η Αυστρία με 58,8% και η Λεττονία με 47,1%.

Τα επόμενα βήματα της Ε.Ε. προς την κατεύθυνση προώθησης των ΑΠΕ περιλαμβάνουν την παρουσίαση ενός Οδηγού το Δεκέμβριο του 2006, ενώ εντός του 2007 αναμένεται και η έκδοση από την Επιτροπή αναφοράς σχετικής με την εναρμόνιση των μηχανισμών προώθησης της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ σε όλα τα κράτη μέλη.

Πέρα από τις ευρωπαϊκές -κεντρικές- πολιτικές, τα κράτη-μέλη εφαρμόζουν συντονισμένες προσπάθειες σε εθνικό επίπεδο για την επέκταση της χρήσης των ΑΠΕ. Συγκεκριμένα η κυβέρνηση της Αγγλίας εξέδωσε το Φεβρουάριο του 2003 τη Λευκή Βίβλο με τίτλο: «Το ενεργειακό μας μέλλον - δημιουργώντας μια χαμηλή σε άνθρακα οικονομία». Σύμφωνα με τον πρωθυπουργό Τόνι Μπλερ, η νέα ενεργειακή πολιτική της χώρας στηρίζεται σε τέσσερις πυλώνες: την προστασία του περιβάλλοντος, την ενεργειακή αξιοπιστία, την παροχή φτηνής ενέργειας στους φτωχότερους και ανταγωνιστικής ενέργειας για τις επιχειρήσεις και τις βιομηχανίες.

Νωρίτερα, τον Απρίλιο του 2002, η γαλλική κυβέρνηση εξέδωσε έκθεση για την άρση των εμποδίων για την ανάπτυξη των ΑΠΕ. Και μόλις τον Ιούλιο που μας πέρασε ανακοίνωσε την αύξηση των τιμών αγοράς των kwh ηλεκτρικής ενέργειας που παράγονται από ΑΠΕ. Το νέο πρόγραμμα διαφοροποιεί το ύψος της πληρωμής ανά kwh ανάλογα με την χρησιμοποιούμενη τεχνολογία, την περιοχή, το μέγεθος της εγκατεστημένης ισχύος και τα έτη λειτουργίας της εγκατάστασης. Η Γαλλία έχει το φιλόδοξο στόχο να έχει εγκατεστημένη ισχύ αιολικών 12.500 MW μέχρι το 2010.

Αιολική ενέργεια

Η εγκατεστημένη αιολική ισχύς στην Ε.Ε. των «25» έφτασε το 2005 τα 40.500 MW σημειώνοντας αύξηση της τάξεως του 18% σε σχέση με το 2004. Πρώτη δύναμη στον συγκεκριμένο τομέα είναι η Γερμανία με 18.500 MW και δεύτερη η Ισπανία με 10.000 MW. Οι δύο χώρες καλύπτουν έτσι το 70% του συνόλου. Η χώρα μας κατατάσσεται στη δέκατη θέση της σχετικής κατάταξης με 573,3 MW (472,6 MW το 2004). Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι στην Ε.Ε. βρίσκονται εγκατεστημένα τα 2/3 της παγκόσμιας συνολικής αιολικής ενέργειας. Σε παγκόσμια κλίμακα η συνολική εγκατεστημένη ισχύς αιολικής ενέργειας ανέρχεται σε 57.800 MW. Στις ΗΠΑ είναι 9.700 MW και στην Ιαπωνία είναι μόλις 940 MW.

Στον υπόλοιπο κόσμο...

Στις ΗΠΑ, το υπουργείο Ενέργειας εφαρμόζει ειδικό Πρόγραμμα για τις τεχνολογίες της ηλιακής ενέργειας (Solar Energy Technologies Program) με σκοπό την προώθηση της συγκεκριμένης τεχνολογίας ΑΠΕ. Το εν λόγω Πρόγραμμα αφορά τα έτη 2007-2011 και σε αυτό συμμετέχουν κρατικά εργαστήρια, πανεπιστήμια, βιομηχανίες και επαγγελματικοί σύνδεσμοι.

Μια ανάλογη πρωτοβουλία για την ανάπτυξη της ηλιακής ενέργειας αποτελεί η European Photovoltaic Technology Platform. Η συγκεκριμένη πλατφόρμα δημιουργήθηκε το 2005 με σκοπό να καταστήσει την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τα φωτοβολταϊκά μία βιώσιμη πηγή ενέργειας.

Παράλληλα, στις 20 Φεβρουαρίου 2006 ο πρόεδρος των ΗΠΑ παρουσίασε το ενεργειακό του όραμα για τις ΗΠΑ με βασικό άξονα την αύξηση της χρηματοδότησης της έρευνας στον τομέα των καθαρών μορφών ενέργειας κατά 22%. Στόχος της ενεργειακής πρόκλησης, σύμφωνα με τον πρόεδρο Μπους, είναι η προώθηση της διατηρήσιμης ενέργειας, η επισκευή και ο εκσυγχρονισμός των ενεργειακών υποδομών και η αύξηση των ενεργειακών αποθεμάτων με έμφαση στην προστασία του περιβάλλοντος. Η αύξηση των πόρων για την έρευνα εστιάζεται σε δύο τομείς:

Την αλλαγή του τρόπου που κινούν οι πολίτες των ΗΠΑ τα αυτοκίνητά τους.
Την αλλαγή του τρόπου που καλύπτουν τις ενεργειακές τους ανάγκες στα σπίτια και τα γραφεία τους.
Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία με το όνομα «Advanced Energy Initiative» περιλαμβάνει δράσεις και στόχους ανά τομέα ΑΠΕ. Οσον αφορά την ηλιακή ενέργεια προβλέπει την αύξηση του προϋπολογισμού του 2007 για την έρευνα στον συγκεκριμένο τομέα στα 148 εκατ. δολ. από 65 εκατ. δολ. το 2006. Αντίστοιχα, για την έρευνα στην αιολική ενέργεια προβλέπεται η δαπάνη 44 εκατ. δολ. για το 2007 έναντι 39 εκατ. δολ. για το 2006.

Στην Ασία, η Κίνα, ανερχόμενη παγκόσμια δύναμη με ρυθμό ανάπτυξης που ξεπερνά κατά μέσο όρο το 9% τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ακολουθεί μια επιθετική πολιτική επέκτασης της χρήσης των ΑΠΕ με επενδύσεις που θα προσεγγίσουν τα 200 δισ. δολ. την επόμενη δεκαπενταετία και αναμένεται να καλύψουν έως το 2010 το 10% της ενεργειακής κατανάλωσης. Εκτιμάται ότι η Κίνα μέχρι το 2020 θα έχει 30.000 MW εγκατεστημένη ισχύ αιολικής ενέργειας από μόλις 1.260 MW που έχει σήμερα.

Στην Ελλάδα...

Αλλά και εδώ στη χώρα μας, την προικισμένη από ήλιο και άνεμο, οι δυνατότητες αξιοποίησης των ΑΠΕ είναι μεγάλες, παρ' όλ' αυτά παρέμεναν για χρόνια σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτες. Θα είχε ενδιαφέρον να υπολογίσει κάποιος το ευκαιριακό κόστος που προκύπτει για τη χώρα μας από τη μη εκμετάλλευση του άφθονου ηλιακού και αιολικού ενεργειακού δυναμικού.

Αυτό το εν πολλοίς χαμένο, μέχρι σήμερα, ενεργειακό δυναμικό έρχεται να αξιοποιήσει η εφαρμογή του νέου Νόμου 3468 (ΦΕΚ. Α' 129/ 27-6-2006) για τις ΑΠΕ. Σήμερα, η συνολική εγκατεστημένη ισχύς ΑΠΕ στη χώρα μας υπολογίζεται σε 630 MW, εκ των οποίων τα 180 MW, δηλαδή ποσοστό 30%, εγκαταστάθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια.

Ο νέος νόμος για τις ΑΠΕ εναρμονίζει πλήρως την εθνική νομοθεσία με το κοινοτικό δίκαιο και αναμένεται να δώσει ώθηση στην επέκτασή τους μέσω του νέου συστήματος αδειοδότησης και των αυξημένων οικονομικών κινήτρων που προβλέπονται σε αυτόν. Μέχρι το 2010 αναμένονται επενδύσεις της τάξης των 2,5 δισ. ευρώ στο συγκεκριμένο τομέα. Ο εν λόγω νόμος σε συνδυασμό με το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο που βρίσκεται υπό κατάρτιση, αποτελούν τους δύο βασικούς πυλώνες για την ενίσχυση της συμμετοχής των ΑΠΕ στο ενεργειακό μας ισοζύγιο.

Συγκεκριμένα, ο νέος νόμος προβλέπει:

Την αύξηση της διάρκειας της σύμβασης επένδυσης ηλεκτρικής ενέργειας για μονάδες ΑΠΕ σε 20 χρόνια, από 10 που είναι σήμερα.
Τον καθορισμό νέων, υψηλότερων ορίων εξαίρεσης από την υποχρέωση έκδοσης άδειας παραγωγής, για όλες τις τεχνολογίες ΑΠΕ. Συγκεκριμένα, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από γεωθερμία δεν απαιτείται η λήψη άδειας παραγωγής για συστήματα με εγκατεστημένη ισχύ μικρότερη ή ίση των 0,5 MW. Αντίστοιχα για τη βιομάζα το όριο τίθεται στα 100 ΚW, για τα φωτοβολταϊκά συστήματα στα 150 ΚW και για την αιολική ενέργεια, στο Διασυνδεδεμένο Σύστημα, στα 50 ΚW.
Την αύξηση του ορίου της εγκατεστημένης ισχύος των «μικρών» υδροηλεκτρικών σταθμών, από 10 σε 15MW.
Την ενίσχυση της δημιουργίας υβριδικών συστημάτων και την προώθηση των συστημάτων συμπαραγωγής.
Την παροχή αυξημένων οικονομικών κινήτρων για την ενίσχυση των επενδύσεων σε ΑΠΕ. Στην περίπτωση των φωτοβολταϊκών η αύξηση φτάνει έως και το 630%.
Την ευνοϊκή αντιμετώπιση των αιτήσεων για την έκδοση της άδειας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που υποβάλλεται από πολυσυμμετοχικές επιχειρήσεις (λαϊκής βάσης) και με τη συμμετοχή των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Αποτέλεσμα των διατάξεων του Νόμου 3468 είναι η ουσιαστική μείωση, σε λιγότερο του ενός έτους, του συνολικού χρόνου για την έκδοση των αδειών παραγωγής και εγκατάστασης, ενώ με τα έως τώρα δεδομένα απαιτούνταν μέχρι και τρία χρόνια.

Επιπλέον, τόσο μέσω του Αναπτυξιακού Νόμου όσο και του μέσω Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα» (ΕΠΑΝ) χρηματοδοτούνται ήδη έργα ΑΠΕ και εξοικονόμησης ενέργειας. Στο ίδιο πνεύμα και με γνώμονα την περαιτέρω προώθηση των ΑΠΕ -και στον οικιακό τομέα- σχεδιάζεται από το υπουργείο Ανάπτυξης το επόμενο ΕΠΑΝ για την Προγραμματική Περίοδο 2007-2013.

Επισημαίνεται ότι έως σήμερα έχουν εγκριθεί, στο πλαίσιο του Γ΄ ΚΠΣ, για χρηματοδότηση 290 προτάσεις ΑΠΕ με προϋπολογισμό 1 δισ. ευρώ.

Το μεγαλύτερο μέρος των έργων συγκεντρώνεται στις Περιφέρειες της Κεντρικής Μακεδονίας (κυρίως υδροηλεκτρικά και έργα βιομάζας), της Κρήτης (κυρίως ηλιακά και αιολικά), της Πελοποννήσου (κυρίως αιολικά και ηλιακά) και της Στερεάς Ελλάδας (αιολικά και υδροηλεκτρικά).

Με βάση τα μέχρι σήμερα στοιχεία, η συνολική ισχύς συστημάτων ΑΠΕ που προβλέπεται να εγκατασταθεί από τη χρηματοδότηση των εν λόγω έργων ανέρχεται σε 543,85 MW. Από αυτά, τα 452,10 MW αφορούν έργα αξιοποίησης της αιολικής ενέργειας, τα 79,60 ΜW μικρά υδροηλεκτρικά έργα και τα 2,47 MW φωτοβολταϊκά συστήματα.

Επιπλέον, στις 2 Αυγούστου ανακοινώθηκε η έγκριση από τον υπουργό Ανάπτυξης κ. Δημήτρη Σιούφα της χρηματοδότησης 62 έργων προϋπολογισμού 46,8 εκατ. ευρώ, για τη σύνδεση ενεργειακών επενδύσεων με το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας στο πλαίσιο του Μέτρου 6.5.: «Προώθηση της διείσδυσης συστημάτων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στο ενεργειακό σύστημα της χώρας», του ΕΠΑΝ. Με την υλοποίηση των συγκεκριμένων έργων προβλέπεται η ένταξη στο σύστημα ισχύος 512 MW παραγόμενης από ΑΠΕ.

Η περαιτέρω διείσδυση των ΑΠΕ στα ηλεκτρικά δίκτυα τις επόμενες δεκαετίες και η αξιοποίησή τους για την κάλυψη των αυξανόμενων ενεργειακών αναγκών αποτελούν στρατηγικούς στόχους της χώρας μας, της Ε.Ε. και όλων των αναπτυσσόμενων χωρών, με στόχο τη δημιουργία βιώσιμων ενεργειακών συστημάτων και τον περιορισμό της εξάρτησης από τις εισαγωγές υψηλού κόστους ορυκτών καυσίμων.

Το ενεργειακό σύστημα του μέλλοντος οφείλει να είναι περισσότερο ασφαλές, περισσότερο διαφοροποιημένο σε σχέση με σήμερα, αποτελούμενο από ένα ευρύτερο ενεργειακό μείγμα, το οποίο θα επηρεάζει τόσο τα μέσα της προσφοράς-προμήθειας της ενέργειας, όσο και τον έλεγχο και τη διαχείριση της ζήτησής της. Σε αυτό το πλαίσιο, κρίνεται επιβεβλημένη η ενίσχυση της καταναλωτικής συνείδησης -όσον αφορά στη χρήση της ενέργειας-, η επέκταση των ΑΠΕ και η αύξηση των διαθέσιμων αποθεμάτων ενέργειας για κάθε κράτος. Το νέο ενεργειακό πρότυπο απαιτεί μεγαλύτερη αποκέντρωση της παραγωγής ενέργειας σε σταθμούς παραγωγής μικρής εγκατεστημένης ισχύος, την επέκταση της χρήσης των ΑΠΕ και στον οικιακό τομέα και την προώθηση της εξοικονόμησης ενέργειας. Το ζήτημα της ενέργειας επηρεάζει άμεσα την καθημερινότητα όλων μας, επηρεάζει σημαντικά την ανάπτυξη της χώρας, επιδρά στο κόστος παραγωγής και στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μας. Για το λόγο, αυτό τόσο η κήρυξη από το υπουργείο Ανάπτυξης των ετών από το 2005 έως το 2010 ως Ετη Εξοικονόμησης Ενέργειας, όσο και η συντονισμένη προσπάθεια της πολιτικής ηγεσίας προς την κατεύθυνση της προώθησης των ΑΠΕ και την απεξάρτηση της χώρας από τις εισαγωγές πετρελαίου πρόκειται να συνδράμουν ουσιαστικά, ώστε στην καινούργια εποχή της ενέργειας να εισέλθει η Ελλάδα έτοιμη να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις.

Σημείωση: πολλές ευχαριστίες στον Freeblogger για την αναφορά του στο συγκεκριμένο άρθρο.